HOA KỲ CHUYỂN HƯỚNG CHIẾN LƯỢC VỚI ÔNG TRUMP

Thái hóa Lộc

Chuyến công du Trung Đông của Tổng thống Hoa kỳ Donald Trump đã đánh dấu sự chuyển hướng chiến lược của Hoa Kỳ. Ý nghĩa của chuyến đi có tác động quan trọng đối với Tổng thống Mỹ Donald Trump, hơn là việc ký kết các hợp đồng trị giá hàng tỷ USD, hay nhận một chuyên cơ mới từ Qatar…

Chuyến công du đầu tiên nhiệm kỳ II của Tổng thống Mỹ Donald Trump dù không ồn ào như những lần xuất hiện trước đây, nhưng đã tạo ra những thay đổi đáng kể trong bức tranh địa chính trị Trung Đông. Nhận định với tờ National (UAE) ngày 16 tháng 5,  ông Paul Salem, Phó Chủ tịch Viện Trung Đông tại Washington D.C. cho rằng, chuyến đi này không chỉ mang về những thỏa thuận thương mại béo bở mà còn đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cách Mỹ nhìn nhận và tương tác với khu vực.

ÔngTrump chọn vùng Vịnh làm điểm đến cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong nhiệm kỳ, bỏ qua Israel, một đồng minh truyền thống của Mỹ. Điều này cho thấy rõ ràng sự thay đổi trong ưu tiên chiến lược của Mỹ. Các quốc gia vùng Vịnh, với tiềm lực kinh tế và địa chính trị ngày càng tăng, đang trở thành trung tâm trong chính sách đối ngoại của Washington. Tất nhiên, Israel vẫn là đồng minh và đối tác gân gũi của Mỹ, nhưng Thủ tướng Benjamin Netanyahu sẽ phải đặt câu hỏi về vị trí của Israel trong bản đồ về lợi ích và ưu tiên của ông Trump.

Không có gì bí mật khi ông Trump không có nhiều mối quan hệ nồng ấm ở Tây Âu và đã phàn nàn về quan hệ đối tác kinh tế và an ninh của Mỹ ở đó. Việc ông Trump thực hiện chuyến thăm nước ngoài chính thức đầu tiên của mình đến vùng Vịnh trong nhiệm kỳ thứ hai cũng cho thấy ông coi các quốc gia và nền kinh tế vùng Vịnh là những nhân tố địa chính trị và địa kinh tế ở trên những quốc gia và nền kinh tế của Tây Âu. "Các nhà lãnh đạo của Saudi Arabia, Qatar và UAE hiện có vẻ có nhiều ảnh hưởng hơn với Tổng thống Mỹ so với một số nhà lãnh đạo của các đồng minh NATO truyền thống của Mỹ", ông Salem nhận định.

Ông Trump đang khẳng định sự thay đổi mà ông đang dẫn đầu trong các nguyên tắc của chính sách đối ngoại Mỹ: từ một chính sách đối ngoại được xây dựng trên các liên minh quyền lực và chính trị theo kiểu Chiến tranh Lạnh, sang một chính sách đối ngoại phi ý thức hệ, thân thiện với doanh nghiệp, mang tính giao dịch. 

Như vậy, sự chuyển hướng này không chỉ phản ánh mối quan tâm của Mỹ đối với tiềm năng kinh tế của khu vực mà còn cho thấy sự thay đổi trong cách tiếp cận chính sách đối ngoại của chính quyền Trump. Thay vì tập trung vào các liên minh truyền thống và đối đầu ý thức hệ, ông Trump ưu tiên các mối quan hệ mang tính giao dịch, tập trung vào lợi ích kinh tế và tránh xa các cuộc xung đột kéo dài.

Sự thay đổi này đã gửi một thông điệp rõ ràng đến thế giới. Việc ông Trump thể hiện thái độ cởi mở và sẵn sàng đối thoại cho thấy Mỹ không còn đặt nặng vấn đề ý thức hệ trong quan hệ với các quốc gia ở khu vực này. Điều đó  mở ra cơ hội cho các cuộc đàm phán và hợp tác, thay vì đối đầu.

Ở cấp độ địa kinh tế, chuyến thăm trên nhấn mạnh sự hợp tác sâu sắc giữa Mỹ và các quốc gia thuộc Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Trong bối cảnh AI được dự đoán sẽ định hình quyền lực toàn cầu trong thế kỷ 21, việc hợp tác với các quốc gia giàu năng lượng như vùng Vịnh là điều cần thiết để Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu.

Một trong những quyết định gây chú ý của ông Trump trong chuyến đi này là việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Syria và cuộc gặp gỡ Tổng thống lâm thời nước này là Ahmad Al Shara. Tuy nhiên, hành động trên sẽ làm nảy sinh về toàn bộ chính sách đối ngoại và thương mại của ông Trump. Liệu ông có nỗ lực đủ để đạt được những đột phá thực sự từ các cơ hội do chính ông tạo ra hay không? Cuộc gặp của Tổng thống Trump với nhà lãnh đạo Syria Ahmed al-Sharaa tại Riyadh. Cuộc gặp lịch sử giữa lãnh đạo Hoa Kỳ với người đứng đầu Syria trong 25 năm qua có thể là sáng kiến nổi bật trong chuyến công du của ông Trump. 

Trước khi lật đổ Tổng thống Syria Bashar al-Assad, Al-Sharaa là một thủ lĩnh quân nổi dậy, từng tuyên thệ trung thành với mạng lưới khủng bố Al Qaeda và bị Mỹ treo thưởng 10 triệu USD cho mạnh sống của ông. Tuy nhiên, khi ông Trump gặp ông Al-Sharaa và dỡ bỏ trừng phạt Syria, điều này làm dấy lên hy vọng quốc gia Trung Đông này sẽ có cơ hội thứ 2 để thống nhất và giải cứu những thường dân đang đối mặt với nạn đói nghiêm trọng. 

Nỗ lực thay đổi bức tranh địa chính trị của ông Trump không chỉ dừng lại ở Syria. Ông đã dùng chuyến đi để gây áp lực mới lên Iran nhằm buộc nước này phải đồng ý hạn chế chương trình hạt nhân của họ. Tổng thống Mỹ cảnh báo sẽ có hành động quân sự nếu Iran từ chối, song rõ ràng là ông đang cố gắng ngăn chặn viễn cảnh tồi tệ về một cuộc chiến mới ở Trung Đông. 

Chuyến công du Trung Đông của ông Trump cũng làm nổi bật bất đồng ngày càng tăng giữa Mỹ với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Ông Netanyahu từng được coi là bạn tâm giao về mặt tư tưởng với vị tổng thống thứ 47 của Mỹ, nhưng giờ đây lại trở thành người khiến ông Trump thất vọng. Ở hậu trường, đội ngũ của Tổng thống Trump đã trao đổi với các quan chức Qatar và Ảrập Xêút về cách xoa dịu cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Dải Gaza do lệnh phong tỏa và các cuộc tấn công của Israel gây ra. Thủ tướng Israel Netanyahu tuyên bố không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục chiến đấu và ông đã nhắm vào thủ lĩnh Hamas, nhân vật cần có mặt trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào. 

Không có dấu hiệu nào cho thấy liên minh Israel và Mỹ bị đe dọa, nhưng khoảng cách giữa Thủ tướng Israel và Tổng thống Mỹ đã xuất hiện. Ông Trump đã bỏ qua Israel khi tiến tới một thỏa thuận nhằm giải thoát con tin Mỹ cuối cùng còn sống sót tại Gaza cũng như trong việc đưa ra quyết định dỡ bỏ trừng phạt với Syria. 

Quyết định dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Syria là một trong những lần đánh cược chính sách đối ngoại lớn nhất cho đến nay trong nhiệm kỳ thứ 2 của ông Trump.

Những chi tiết về hoạt động ngoại giao phức tạp dẫn tới quyết định này vẫn chưa được tiết lộ. Tuy nhiên, động thái đó cho thấy Syria đang ở bước ngoặt, chiếm một vị trí quan trọng trên bản đồ khu vực và có khả năng rơi vào tình trạng hỗn loạn hơn nếu tình hình xấu đi. Firas Maksad, lãnh đạo Học viện Trung Đông chia sẻ với CNN rằng, quyết định dỡ bỏ trừng phạt với Syria là một chiến thắng quan trọng đối với ông Trump trong một chuyến đi bị những lo ngại về kinh tế chi phối. "Tôi cho rằng ông Trump đã rất cẩn trọng và mong muốn mở khóa các thành công về địa chính trị. Bất kỳ điều gì xảy ra ở Syria cũng không chỉ dừng lại ở Syria". Quyết định của ông Trump về Syria bất ngờ nhận được lời khen ngợi của những người vẫn luôn chỉ trích chính khách Cộng hòa này. Cựu giám đốc CIA và cũng là cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta nhận xét: "Tôi tin đó là một bước đi đúng đắn"

Những thay đổi của Tổng thống Trump đang là những bước bước đi táo bạo và thách thức phía trước. Chuyến công du Trung Đông của ông Trump đã tạo những sự thay đổi đáng kể trong bức tranh địa chính trị Trung Đông. Việc Mỹ thay đổi ưu tiên chiến lược, tập trung vào các mối quan hệ kinh tế và sẵn sàng đối thoại với các đối thủ tiềm tàng, có thể mờ ra cơ hội mới cho khu vực. Việc giải quyết vấn đề Palestine, mở rộng Hiệp định Abraham và đạt được thỏa thuận với Iran đòi hỏi sự nỗ lực và hợp tác của tất cả các bên liên quan. Thời gian là đáp số của sự thay đổi này!